Etkiniz’in Ana Hedefi:
İnsan Hakları Ortamının İyileştirilmesine Destek Olmak

2019 Ocak ayında AB tarafından başlatılan ve  3 yıl uygulanacak olan “Etkiniz AB Programı”nın hikayesini hedeflerini, verilen destekler ve başvuru süreçlerini programın uygulama aşamasında Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonuna teknik destek sağlayan ekibin takım lideri Ayça Haykır’a sorduk. Haykır, programının ana hedefleri arasında insan haklarının ve uygulanmasına yönelik yükümlülüklerin korunmasını sayıyor.

Etkiniz AB programının hikayesi ve hedefleri nelerdir?

Türkiye birçok ülke gibi, uluslararası insan hakları sözleşmelerine taraf bir ülke. Doğrudan imza atıp kabul ettiği Birleşmiş Milletler’in 9 ana sözleşmesinden 8’inin getirdiği yükümlükler ve diğer insan hakları sözleşmeleri yanı sıra, dolaylı olarak insan haklarının korunması ve uygulanmasına yönelik bağlı olduğu bazı yükümlülükleri bulunuyor. Bu sözleşmelerin gereklerinin uygulanması ve böylelikle insan hakları ortamının iyileştirilmesine destek olmak ise Etkiniz AB programının ana hedefleri arasında yer alıyor. Kadının iş hayatında eşit haklara sahip olmasından, engelli bireylerin sosyal hayata katılımına; çocukların eğitim, barınma gibi temel haklarına erişmesinden ifade özgürlüğüne farklı birçok alanda hak uygulamalarının en üst seviyede olması ve toplumun her bir bireyine erişmesi büyük önem taşıyor. 

Hak uygulamalarının iyileştirilmesi denince de sivil toplum örgütleri tarafından yapılan çalışmalar gündeme geliyor. Bizim Programımız da işte bu noktadan hareketle, bu çalışmaları yapan sivil toplum örgütlerinin kapasitesinin geliştirilmesi için önemli bir kaynak olarak tasarlandı. Etkiniz AB Programı, insan hakları uygulamalarının izlenmesi, raporlanması ve bu alanda savunuculuk çalışması yapmak isteyen STÖ’lere, her adımlarında ihtiyaç duyacakları desteği sağlayacak bir program olarak şekillendi. 

Etkiniz, sadece insan hakları uygulamalarının izlenmesi alanında yapılan çalışmaları destekliyor. Peki nedir bu insan hakları izleme, nasıl tanımlıyorsunuz?

İnsan Hakları İzleme çalışmaları farklı ve geniş yelpazede uygulanabilen yöntemler ile gerçekleştirilen bir kavram. Ancak program ekibi olarak, desteklerimizin kapsamını netleştirmek adına ortak bir tanım belirledik: İnsan hakları izlemesi, insan hakları uygulamalarının iyileştirilmesi amacıyla verinin toplanması, doğrulanması ve savunuculuk için kullanılmasıdır.

Bu tanıma uyan çalışmalar yürütecek STÖ’ler, her adımlarında bizden destek talep edebilirler. Örneğin, engelli bireylerin sosyal yaşama katılımı konusunda uygulamaların ne kadar yeterli olduğunu araştırmak isteyen bir STÖ, veri toplama için sahada yapacağı bir çalışma için bizden destek alabilir. Daha sonra bu verilerini raporlaştırmak, ilgili kurum ve kuruluşlarla paylaşmak veya bunları uluslararası insan hakları izleme raporlarına dahil etmek; veya sonuçlar hakkında bir kamuoyu yaratmak amacıyla savunuculuk kampanyaları düzenlemek için de yine Etkiniz’den destek talep edebilir.

Etkiniz bu çalışmalara nasıl destek oluyor?

Desteklerimizi iki ana başlıkta topladık. Birinci başlığımız “İnsan Hakları İzleme Çalışmaları”. Bu çalışmalar: Yapılacak izleme çalışmasında takip edilecek yolun belirlenmesi yani sahada nasıl veri toplanacak veya veri yüz yüze görüşmelerle mi, anketle mi, mevcut bilgilerin taranması ile mi toplanacak bu çalışma temellerinin belirlenmesi gibi. Yapılacak izleme çalışmasında kullanılacak göstergelerin belirlenmesi. Araştırma konusunda veri toplanması ve bu verilerin doğrulanması ve bunların istatistiki bilgiye dönüştürülmesi veya daha önce toplanan verilerin analizi. Uluslararası geçerliliği olan izleme raporları hazırlanması, bunların yaygınlaştırılması. İzleme sonuçlarının kamuoyu yaratmak üzere daha anlaşılır iletişim araçlarına çevrilmesi video veya sosyal medya kampanyaları; basın kampanyaları gibi. Başka kurum, kuruluş ve yapılanmalarla bir araya gelinerek izleme konusunda diyalog geliştirilmesi, deneyim ve kaynak paylaşılması. STÖ’lerin kendi bünyelerinde izleme alanında kapasite geliştirmesi.

Diğer bir destek başlığımız altındaysa STÖ’ler uluslararası insan hakları mekanizmalarına erişmek için destek talep edebiliyor. Nedir uluslararası mekanizmalara erişim: Birleşmiş Milletler, Avrupa Komisyonu gibi insan hakları uygulamalarını uluslararası boyutta izleyen mekanizmalar tarafından hazırlanan raporlara dahil olabilecek izleme raporları hazırlanması. Bu mekanizmaların işleyişini öğrenmek veya çalışma alanlarında ağ kurmak üzere STÖ’lerin bu mekanizmaları ziyareti veya onlarla yapacağı toplantılar. Türkiye’de gerçekleştirilecek etkinliklere uluslararası insan hakları mekanizmalarından üye veya uzman davet edilmesi. Türkiye’de uluslararası insan hakları mekanizmalarıyla ilgili etkinlik düzenlenmesi, yurt dışında uluslararası insan hakları mekanizmalarına yönelik savunuculuk çalışmaları desteklenebilecek izleme çalışmalarından bazıları.

Etkiniz’in sivil toplum örgütlerine sunduğu destekler nedir?

Bu noktada hemen şunu belirtmek isterim. Etkiniz destekleri nakdi destekler olarak algılanmamalı. Yukarıda örneklerini sunduğumuz veya bunlara benzer izleme çalışmalarını gerçekleştirmek isteyen STÖ’ler bizlere destek talebinde bulunarak, neye ihtiyaçları olduğunu söylüyorlar. Ekibimiz de bu ihtiyaçları karşılayacak gerekli düzenlemeleri yapıp, ortaya çıkan masrafları STÖ adına doğrudan karşılıyor. Yani destek talep eden STÖ’lere, belirledikleri bütçede yer alan rakamları nakdi olarak vermiyoruz; onun yerine ihtiyaçlarını karşılayacak harcamaları biz gerçekleştiriyoruz. Yani bir şekilde desteklerimizi sunmuş oluyoruz.

Bu faaliyetleri gerçekleştirmek için ne tür destek talep edilebilir? 

Aslında birçok şey olabilir, örnek vermek gerekirse; mekan kiralama, yemek ve ikram, şehirlerarası seyahat ve harcırah, konaklama, kırtasiye giderleri, yazılı çeviri (rapor, broşür, video metni gibi), sözlü çeviri, işaret dili çevirisi, ekipman kirası, web sayfası tasarımı, yazılım satın alma veya üyelik (veri tabanı, saklama alanı, tasarım gibi), sosyal medya araçları tasarım ve yönetimi, alan adı ve kirası, tanıtım, bilgilendirme ve kampanya materyallerinin tasarımı, içerik kontrolü, basımı ve dağıtımı gibi.

Bir de şunu hatırlatmak isterim; bu alanda daha önce çok az deneyimi bulunan bir STÖ, izleme çalışması yapmak için teknik bilgi alabileceği veya birlikte çalışabileceği bir uzman da talep edebiliyor. Örneğin, izleme çalışması göstergeleri belirlemek istiyorlar ancak nasıl yapılacağını veya bunların uluslararası kabul gören göstergeler olması için ne yapacakları konusunda bilgi eksiklikleri bulunuyor. O zaman Etkiniz’e başvurup “Biz kendi alanımızda bir izleme çalışması yapmak istiyoruz, bunun için bir yol haritası çizecek ve göstergeleri belirleyecek bir uzman ile çalışmak istiyoruz.” diyebilirler. 

Etkiniz, desteklerin kapsamına giren farklı birçok alanda uzmanlıkları bir araya getiren bir uzman havuzuna sahip. Ekibimiz böyle bir talep aldığında, hemen ihtiyacı ilgili uzmanla eşleştiriyor ve destek talep eden STÖ ile çalışmak üzere görevlendiriyor ya da destek talep eden STÖ, çalışmak istediği uzmanı da talebinde belirtiyor. 

Uzman havuzunuza nasıl başvuruluyor?

Geçtiğimiz aylarda bir açık çağrı yayınladık ve farklı alanlarda uzmanlardan başvuru topladık. Yapılan değerlendirmeler sonucunda da farklı faaliyetlerin farklı adımlarına yanıt verebilecek bir ekip kurduk. Alınacak taleplere göre de bu uzmanlıkları Programın uygulama süreci boyunca sivil toplumun hizmetine sunuyor olacağız. İhtiyaca yönelik olarak önümüzdeki dönemlerde de uzman çağrısına tekrar çıkabiliriz.

İnsan hakları izleme alanında çalışmak isteyen sivil toplum örgütleri Etkiniz’den destek talep edebilir dediniz. Bu tanım kimleri kapsıyor?

Türkiye’deki insan hakları uygulamalarının iyileştirilmesi amacıyla, izleme çalışmaları yapmak üzere veri toplamak, bunları doğrulamak, raporlamak ve sonuçlarına yönelik savunuculuk yapmak isteyen dernek, vakıf, kar amacı gütmeyen kooperatif, sivil toplum ağ ve platformları (tüzel kişiliği olan üye bir STÖ üzerinden), sivil inisiyatifler (tüzel kişiliği olan üye bir STÖ üzerinden), işçi sendikaları, barolar, meslek örgütleri Etkiniz AB Programı desteklerinden faydalanabilir. Ancak bu noktada şunun altını çizmek isterim. Etkiniz bireysel taleplere destek veremiyor, destek taleplerin muhakkak yukarıda listesi verilen bir sivil toplum örgütü adına yapılması gerekiyor.

Süreç nasıl işliyor? Destek isteyen bir STÖ’nün ne yapması gerekiyor? 

Etkiniz desteklerinden faydalanmak isteyen sivil toplum örgütleri web sayfamızda yer alan Etkiniz Bilgi Sistemine (MIS) kaydolup, talep formunu doldurabilir. Bu formda yapmak istediğiniz izleme çalışmasına ilişkin bilgi ve destek talebinizin bütçesine yönelik sizden kısa bilgiler istiyoruz. Her ayın 25’ine kadar gelen talepleri, bir sonraki ayın 25’ine kadar değerlendirmiş oluyoruz. Yani belirli bir başvuru süremiz yok. Sisteme kaydolup her an destek talebinde bulunabilirisiniz.

Bu noktada yine altını çizmek istediğim bir konu da ekibimiz gelen taleplerin uygunluğu inceledikten sonra bazı uygunluk kriterlerini tam karşılamayan talepler için ilgili STÖ ile doğrudan iletişime geçerek, taleplerinin izleme çerçevesine oturtulması için de yardımcı oluyor. 

Bu aşamada birkaç ipucu verebilir misiniz, neler yapılmalı, neler yapılmamalı gibi?

Sıkça rastladığımız bir durum, hak temelli çalışan STÖ’lerin izleme tanımına girmeyen farklı çalışmaları için de Etkiniz’den destek talep ediyor olması. Bu çalışmaların her biri bizim için birbirinden kıymetli ancak Programımız format gereği sadece insan hakları uygulamalarının izlenmesi için gerçekleştirilecek çalışmaları destekleyebiliyor. Bu noktada STÖ’lere, Etkiniz desteklerinin kapsamını iyi incelemelerini, hak temelli olsa da izleme kapsamına girmeyen destek talepleri için farklı programlara başvurmalarını önermek isterim.

Bir de başvuru sürecini anlatan bir rehberimiz; yapılması ve yapılmaması gerekenlere dikkat çeken bir kontrol listemiz var. Destek talebinde bulunacak STÖ’lerin bunları titizlikle okumalarını bir kez daha hatırlatmak isterim.

Etkiniz programının ana hedefleri arasında yer alan kapasite geliştirilmesine yönelik çalışmalarınız neler?

Bunlar kimi zaman eğitimler, kimi zaman webinar veya çalıştaylar olarak düzenleniyor. Ayrıca diyalog toplantıları dediğimiz desteklerimiz de bulunuyor. İzleme çalışması yapan, yapmak isteyen ve farklı deneyimlere sahip STÖ’leri bir araya getirecek ve deneyim paylaşımı sağlayacak diyalog toplantıları düzenleyebiliyoruz. Bunu STÖ’ler destek olarak da talep edebiliyorlar. Yine farklı bir deneyim ve bilgi paylaşımı platformu olarak kurguladığımız Forum toplantıları da STÖ’ler ve insan hakları uygulamaları için doğrudan veya dolaylı etkisi olan aktörleri bir araya getiriyor.

Kapasite geliştirme faaliyetleriniz nereden takip edilebilir?

Tüm duyurularımızı Etkiniz sosyal medya hesapları ve web sayfamızdan yayınlıyoruz. Ayrıca Etkiniz destek hatlarımız aracılığıyla da ekibimize ulaşabiliyorsunuz. Sivil Toplum Örgütlerimiz destek taleplerine ilişkin sorular için destek@etkiniz.eu e-posta adresine yazabilir veya 0312 447 7960 /0312 4482543 /0539 857 5960 telefon numaralarından bize ulaşabilirler.