“İstanbul’un Deprem Riski Yönetilemez: Afetlere Hazır Olun, Riski Azaltın!”

Kadıköy Belediyesi depreme hazırlık ve bilinçlendirme faaliyetlerine Türkiye’de en erken başlayan ve çok çeşitli projeleri hayata geçiren yerel yönetimlerden biri. Bir Afet Masalı Müzikali, Mahalle Ölçeğinde Toplum Tabanlı Afet Yönetim Projesi, Afet Eğitim ve Bilinçlendirme Parkı ile belediye hem yurttaşların afetlere hazırlıklı olmasını hem de bireysel farkındalığı artırmayı hedefliyor. İstanbul’un deprem riskinin mevcut durumda “yönetilemez” olduğuna dikkat çeken Afet Yönetim Bürosu sorumlusu Hakan Özdemir, Kadıköy’de deprem ve afetle birlikte iklim ve çevre bilinci de yaymaya çalıştıklarını ve herkesin afetlere hazırlıklı olması gerektiğini vurguluyor.

Kadıköy Belediyesi’nin afetlerle ilgili çalışmalarını içeren Afet Koordinasyon Merkezi web sitesinde proje ve eğitim duyuruları ile yürütülen faaliyetler yer alıyor. 2002 yılında Mahalle Afet Gönüllüleri Programı ile ilçede afete ilişkin çalışmalara başlanmasından bu yana hayata geçirilen pek çok proje hala sürdürülüyor.

Bir Afet Masalı Müzikali okul öncesi hazırlık ve ilkokul 1. 2. 3. 4. sınıf öğrencilerini afetler hakkında bilinçlendirmek ve afetlerde davranış şekilleri geliştirmelerine katkı sağlamak amacı ile hazırlandı. Müzikalde rol alan oyuncuların tamamı Kadıköy Belediyesi Kentsel Arama Kurtarma Takımı üyeleri.

Kadıköy Belediyesi Afet Yönetim Projesi, Kadıköy halkını afetlere karşı korumayı, ilçenin altyapı ve üstyapısını afetlere karşı dayanıklı hale getirerek, güvenli kent yaşamını yaratmayı hedefliyor. İstanbul Valiliği ve Kadıköy Kaymakamlığı’nca oluşturulan İl-İlçe Acil Yardım Planı’na uygun bir örgütlenme modelini Kadıköy Belediyesi’nde uygulamaya koymak için “Kadıköy İlçesi Afet ve Acil Durum Planı” hazırlandı.

Kadıköy’de verilen pek çok eğitim programının yanı sıra, yeni hayata geçirilen Kadıköy Afet Gönüllüsü projesi ise Kadıköy’ün 21 mahallesinde afet gönüllüleri ekipleri kurmayı hedefliyor.

Türkiye’nin İlk ve Tek Uygulamalı Afet Eğitim ve Bilinçlendirme Parkı

Kadıköy Afet Eğitim ve Bilinçlendirme Parkı özelinde İstanbul’un bir ilçe belediyesinde afetlere hazırlık konusunda Türkiye’nin ilk ve tek afet temalı parkında yürütülen faaliyetleri, Kadıköy’de depreme hazırlık konusunda hayata geçirilen projeleri, afet çalışmaları konusunda 20 yıla yakın deneyim sahibi olan Kadıköy Belediyesi Kentsel Arama Kurtarma Takımı ve Afet Yönetim Bürosu’nun sorumlusu Hakan Özdemir ile konuştuk.

Kadıköy’ün deprem hazırlıklarını ve Afet Eğitim Parkı’nın uygulamalı eğitimlerinin bireysel farkındalığı artırmadaki önemine dikkat çeken Özdemir, Kadıköy Belediyesi’nde 18 yıldır çalışıyor ve bunun 15 yılında afet ile ilgili çalışmalarda geçti. Jeoloji mühendisi olan Özdemir, Kadıköy’deki tüm afet çalışmalarında ekibi ile birlikte aktif olarak yer alıyor.

Kadıköy Afet Eğitim ve Bilinçlendirme Parkı’nın özellikleri neler?

Burası Türkiye’nin ilk ve tek afet temalı parkı. Burada deprem simülatörü, depreme deneyim odası, 5 boyutlu sinema ve portatif yangın söndürme cihazımız var. Pandemi öncesi, bu parkta 7’den 70’e herkese afetlere karşı uygulamalı eğitim veriyor ve deneyimletiyorduk. Kadıköy Afet Eğitim ve Bilinçlendirme Parkı’nda 2019-2020 eğitim yılında 11 bin kişiye eğitim verdik. Amacımız doğayı bozmadan insanlara afetleri anlatmak. Burada sadece teknolojik ekipmanlar ile eğitim vermiyoruz. Farklı eğitim modellerimiz de var. Edindiğimiz tecrübe ışığında, bugüne kadar power- point ve video sunumları ile verilen eğitimlerin yerine biz artık şunu deneyimledik; oynayarak, eğlenerek öğrenmek çok daha etkili.

“Eşini bul” oyununu tahtaya taşıdık, afeti şiirlerle anlatıyoruz.  “Afet İçin 24 Saat Kamptayız” eğitimimiz var. Bunu pandemi nedeniyle henüz hayata geçiremedik. Pandemi sonrası bu eğitimi Cumartesi 15.00 ve Pazar 15.00 arasında 24 saati bu parkta geçirecek şekilde, katılımcıların 1 gece burada kalacağı, herkesin afet çantasındaki ürünlerle vakit geçireceği dolu dolu bir eğitim kurguladık.

Biz burada şunu amaçlıyoruz: verdiğimiz her eğitimle muhakkak bir kazanım elde etmek istiyoruz. Buraya gelen bireyler bir deneyimle çıksın istiyoruz.

Kadıköy Belediyesi’nin depreme ve afetlere hazırlıkta diğer belediyelerden farkı nedir? Mahalle örgütlenmeleri yapıyor musunuz?

Mahalle örgütlenme projeleri diğer belediyelerde de var. Biz daha detaylı yapıyoruz. Risk haritaları ve kapasite analizleri hazırlıyoruz. Erenköy’de yaptığımız proje, İstanbul Valiliği tarafından örnek proje olarak gösterildi, eğitimlerde anlatıldı. Kadıköy’ün ayrıcalığı öncü ve model olmak. Bulunduğumuz alana, Afet Eğitim ve Bilinçlendirme Parkı’na Türkiye’de benzer yerler var ama diğer yapılar genelde betonarme. Bizim farkımız bu parktaki kullanılan mobilyalar afet temalı ve fonksiyonel.

Yenilenebilir enerjiye önem veriyoruz. Ağaçların hepsini isimlerini soylarını yazdık, bunları anlatıyoruz. Burada esasında biz bir bilinç yaymamaya çalışıyoruz. Sadece deprem değil bizim hedefimiz; iklim ve çevre bilincini de yaygınlaştırmayı amaçlıyoruz. Personel olarak burada atıkların yarıştırarak hepsini komposto dönüştürüp atıyoruz. Amacımız hem çevreye bir şey katmak hem de buraya gelen çocuklara ve yetişkineler bir şey öğretmek. Amacımız hayatı insanlara öğretmek, doğaya temas etmek. Bunun için de çocukları temel aldık. Çok iyi bir nesil yetiştirdiğimizi düşünüyorum.

Burada esasında biz bir bilinç yaymaya çalışıyoruz. Sadece deprem değil bizim hedefimiz; iklim ve çevre bilincini de yaygınlaştırmayı amaçlıyoruz.

Eğitimleri kimlere veriyorsunuz?

Yoğun bir eğitim programımız var. Haftada 16 farklı eğitim veriyoruz. İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü kanalıyla gerek öğretmenlere çalışanlara ve velilere veriyoruz. Muhtarlıklar paydaş olarak kendi mahallesinin katılımcılarını ayarlıyor. Hafta içi çarşamba günü diğer kamu kurumlarındaki personele veriyoruz. Müdürlük olarak web sayfamızdan sürekli eğitim duyurusuna çıktığımız için, haftada 2 gün cumartesi ve Pazar online başvuruları birleştirdi. 16’ya yakın eğitim programı oldu.

“Eğitimlere Halkımız Gerekli İlgiyi Göstermiyor”

Kadıköy Belediyesi afetler konusunda akreditasyona sahip mi?   

Akreditasyon ve uluslararası sınıflandırma INSARAG (Uluslararası Arama ve Kurtarma Dayanışma Grubu) tarafından yapılıyor. Türkiye’de akredite olan kurumlar İstanbul AFAD ağır sınıfta, AKUT orta sınıfta akredite oldu. Geçen yılın temmuz ayında çıkan yönetmelik aslında STK’ların akredite olması için çıkmıştı. İzmir depremi sonrası organizasyon sorunu yaşanınca, sanırım kamu kurumları da buna dahil edildi. Kamuda belediyeler de akredite olmak için hazırlık yapıyorlar. Biz de Kadıköy Belediyesi olarak akreditasyona hazırlanıyoruz. Genelde kurumların çoğu orta seviyede akredite olacak çünkü INSARAG standartları yüksek. Orta seviye arama kurtarmayı alırsak, AKUT, İHH ve ANDA gibi, biz de ulusal ve uluslararası tüm görevlerde AFAD koordinasyonunda çalışabileceğiz.

Kadıköylülerin afet ve depreme ilişkin eğitimlere ilgisi ve farkındalığı ne düzeyde?

Afet konusu insanların korktuğu bir konu, özelikle depremden yüzünden. Türkiye’de bu konu katılımcılık ve birey anlamında biraz geride kalıyor. Halkımız da gerek eğitimi ve gerek diğer konularda gerekli ilgiyi göstermiyor. İnsanlara ulaşmak için çok gayret ediyoruz, yeter ki onlar istesinler.

İnsani gelişmede ve kültürde de önde olmasına rağmen Kadıköy halkının afet konusunda ilerde olduğunu düşünmüyorum; diğer ilçelerden farklı bir davranış modeli yok. Bazı yerlerde bazı mahallerde ilgi öne çıkıyor ancak bu doğru bireyi yakaladığınızda mümkün olabiliyor; o zaman mahalleyi örgütleyebiliyorsunuz.  Ama o birey ayrılınca, örgütlenme de yarım kalıyor. Bu nedenle biz yeni başlattığımız Kadıköy Afet Gönüllüsü eğitimlerinde bireye değil ekiplere önem veriyoruz. Kadıköy halkının da artık bu işin önemini anlayıp taşın altına eline koyması gerekiyor.

“İstanbul’un Yönetilebilir Riski Yok!”

Kadıköy depreme hazır mı?

Bu konuya makro ölçekte bakmak lazım. Önce “İstanbul depreme ne kadar hazır?” diye düşünmek lazım. Önce il planları yapılıyor; il planlarını İl Afet Müdürlüğü yapıyor. İlçe planlarına daha yeni yeni başlandı. Belli hizmet grupları var, buralarda çalışan kurumların afeti yönetmesi bekleniyor.

Ben şu gerçeği biliyorum: şu anda İstanbul’un yönetilebilir riski yok. Bu yapı stoku ile depreme yakalanırsak, nasıl bir plan yaparsak yapalım böyle bir yıkımı yönetecek gücümüz yok. Bu yüzden risk azaltamaya çok önem veriyoruz, eğitimler veriyoruz.

Kendi adıma kentsel dönüşüm projelerinin doğru uygulandığında doğru bir olduğunu düşünüyorum. Bu yapı stokunu gerçekten yenilememiz lazım. Bunu İBB ve Kadıköy belediyesi de her yerde deklare ediyor. Yapı stokunun güçlendirilmesi gerekiyor. Binalar hasar görebilir yeter ki her deprem sonrası gördüğümüz hamburger şekline dönüşen binalar gibi yıkımlar olmasın.

Bu yapı stoku ile depreme yakalanırsak, nasıl bir plan yaparsak yapalım böyle bir yıkımı yönetecek gücümüz yok. Bu yapı stokunu gerçekten yenilememiz lazım.

Özetle, İstanbul’un da önlenebilir riski yok. Kadıköy özelinde ise biz de risk haritaları hazırlıyoruz. Geçen yıl tsunami, deprem, sel, taşkın gibi birkaç parametreyi birleştirerek rapor hazırladık. Kadıköy’de riskli yerler var.  Ama biz kanun ve yönetmelikler ne kadar izin verirse o kadar hareket edebiliyoruz. Biraz daha ilçe belediyelerinin elinin rahatlatılması gerekiyor. İçle belediyelerine yetki ya da yönlendirmeli yetki verilmeli çünkü bir ilçenin sıkıntısını en iyi ilçe belediyesi bilir. Ne kaymakamlık ne valilik, başka bir kurum bilmez. Bu işlerin ilçe belediyeleri üzerinden yürümesi gerekiyor.

Kadıköy’de toplanma alanı sayısı yeterli mi?

Kadıköy’de eski ilçe ve yerleşim açısından yoğun. Belediye olarak 6 ay önce 108 toplanma alanına dağıttık.  Valiliğin il ölçeğinde planlamaları var; valilik bünyesinde Tahliye ve Yerleştirme Hizmet Kurumu’nun yönlendirmesiyle bu sayı 153’e çıktı. Ama bunu henüz düzenleyemedik.

Kişisel olarak, bir afetzedenin en son dert etmesi için toplanma alanı olmalı. Önce afete hazırlık için “biz ne yaptık?” onu sormak lazım. Evimizdeki eşyaları sabitledik mi? Afet çantamız hazır mı? Afet sonrası ilk 72 saat ne yapacağız? Afet çantamız olmazsa ne yapacağız? Bunları düşünmemiz gerekiyor.

Bu arada toplanma alanı yanlış biliyoruz. Toplanma alanları, çadır kurup vakit geçirilecek yerler değil. Toplanma alanı insanların ilk 72 saatini geçirecekleri yerler ama İstanbul özelinde bu sürenin en az 5 gün olması gerekiyor. Toplanma alanı vatandaşların hak sahipliğini öğrendiği, hasar durumunu bildirdiği, muhtarına ulaştığı ve duyuru yapılan alanlar.

“Riski Yönetin, Afetlere Hazır Olun”  

Kadıköy’de STK’larla afet ve depremle mücadele konusunda iş birliği yapıyor musunuz?

2019 yılında Afet Eğitim ve Bilinçlendirme Parkı’nı açarken Kadıköy’de faaliyet gösteren ya da bir şekilde faaliyet yürüten 12 STK ile Kadıköy Afet Platformu’nu kurduk. Bir eğitim planlaması ile çalışma protokolü yaptık. İlçemizde afet ile ilgili çalışan STK’larla iletişim kurmaya çalışıyoruz. Hayata Destek Derneği, Birleşik Arama Kurtarma Derneği, Denizde Arama Kurtarma Derneği Marmara Üniversitesi Sivil Savunma Kulübü Platform’a katılanlardan bazıları. Türkiye’nin gündemi çabuk değişiyor reflekslerimiz çabuk değişiyor. Pandemi de bu konuda çalışmalarımızı kısıtladı.

Kadıköylülere sesleniyorum: lütfen mahallenizdeki örgütlenmeler sahip çıkın çünkü tüm bu projeler sizin iyiliğiniz için!

Kadıköylülere ve İstanbullulara mesajınız var mı?

Kadıköy ve diğer ilçelerde vatandaşlara şu mesajım vermek istiyorum: öncelikle bildiğiniz şeyden korkmazsınız; öğrenerek korkamamanız lazım. İkincisi korku bizi kurtarmıyor, bizi bilgi kurtarıyor. Bu nedenle, Kadıköy’de ya da farklı kurumların düzenlediği eğitimleri muhakkak takip edin. Afet çantanız hazır olsun; bir aile afet planınız olsun. Riski yönetin çünkü afet olduktan sonra kriz yönetimini yapamayacaksınız. Bir şeyi önceden planlamıyorsak o olay başımıza geldikten sonra ancak dövünürüz. Dövünmemek için afetlere karşı hazır olalım.

Web sitemizden çalışmalarımızı takip etmeleri, katılımcı olmaları gerekiyor. Kadıköy Afet Gönüllüsü projemiz var, buna katılmaları ve destek olmaları lazım. Kadıköylülere sesleniyorum: lütfen mahallenizdeki örgütlenmeler sahip çıkın çünkü tüm bu projeler sizin iyiliğiniz için!