Vikipedi’de Kırmızılı Kadınlar Hareketi 

Vikipedi’de kadın görünürlüğünü artırmak için çalışan Kırmızılı Kadınlar Projesi'nden Başak Tosun, Neslihan Turan ve Yağmur Yıldırım ile neler yaptıklarını ve amaçlarını konuştuk. Ekip, Vikipedi maddelerindeki kadın biyografilerinin azlığından yola çıkarak toplumsal cinsiyet eşitliğine uygun olarak bu açığı gidermek için çabalıyor.

Kırmızılı Kadınlar Projesi nasıl doğdu? Bir araya geliş amacınızı bizlerle paylaşır mısınız? 

Başak Tosun: Kırmızılı Kadınlar Projesi, Wikimedia Hareketi içinde, İngilizce Vikipedi editörleri arasında doğmuş “Women In Red” projesinin Türkçe ayağı. Wikimedia Hareketi, başta Vikipedi olmak üzere Vikiveri, VikiSözlük gibi özgür bilgi projelerine katkı veren gönüllülerin oluşturduğu bir harekettir. Ekim 2014’te İngilizce Vikipedi’de biyografi maddelerinin sadece %15,53’ünün kadın biyografisi olduğu tespit edilince, üretilen projelerde bir sistematik yanlılık olduğu ve buna karşı bir şeyler yapma düşüncesi ortaya çıktı. 2015’te başlayan Women in Red Projesi, tüm dünyadan katkılarla bu oranı yükseltmek için çalışan bir proje ve diğer Vikipedi dil sürümlerine de yayıldı. İngilizce Vikipedi’de projenin etkisiyle %18,5’a çıkarıldı. Türkçe Vikipedi’de oranlar İngilizce ile hemen hemen aynı; bu yüzden Türkçe Vikipedi’de de kadın biyografilerini artırmak üzere benzer bir çabaya ihtiyaç var. Türkçe Vikipedi’de  bu çaba “Kırmızılı Kadınlar” adıyla sürüyor.

İsminizin hikayesi nedir peki? 

Başak Tosun: Neden kırmızı? Vikipedi’de herhangi bir sayfayı okurken, bazı kavramlar, kişi adları yer adları ve benzerinin mavi yazdığını görürsünüz; üzerine tıklarsanız o başlıktaki Vikipedi maddesine ulaşırsınız ve  daha detaylı bilgi alabilirsiniz. Ama bir de kırmızı yazılar vardır,  o kavramın/kişinin/yerin aslında o konuyla ilgilenenler için hakkında bir Vikipedi maddesi yazılıp daha detaylı bilgi sunulacak önemde olduğunu ama henüz maddenin oluşturulmamış olduğunu ifade eder. İşte sanat, spor, bilim dünyasından ve daha birçok alanda birçok kadının adı sayfalarda kırmızı yazıyor; çünkü haklarında biyografi maddesi oluşturulmamış. Projenin amacı, bu durumdaki kadınlar hakkında biyografi maddeleri oluşturmak, Yani onları internette görünür kılmak. Bir diğer ifadeyle “kırmızılı kadınları” “mavili kadın” yapmak! 

Proje şu an hangi aşamada ve nasıl ilerliyor? Vikipedi dışında çalışma alanlarınız olacak mı? Hem Vikipedi üzerindeki somut değişimler hem de (internet kullanıcıları ve profesyonelleri üzerinde) beklediğiniz etkiler/dönüşümler nelerdir? 

Başak Tosun: Projenin amacı çok net: Vikipedi’de kadın biyografilerini arttırma, bu yolla kadınları görünür kılmak. Çünkü Vikipedi çok güçlü bir mecra. Herhangi bir konuda ilk bilgilerimizi internetten almak istediğimizde ya doğrudan Vikipedi’ye başvuruyoruz ya da arama motorları önümüze Vikipedi’yi getiriyor. Yani neredeyse tüm internet kullanıcılar buradaki içeriğe maruz kalıyor  ve öğrencilerden profesyonellere  kadar  herkes serbestçe kopyalayıp yaygınlaştırabiliyor! O yüzden Vikipedi’de başlayan bir değişimin internetteki ve internet dışındaki başka mecraları da etkileyip dönüştüreceğini öngörüyoruz. Sanat, bilim, spor veya başka herhangi bir alandaki kadınların biyografilerinin yazılması buradan erişilir olması, kadın emeğinin daha görünür kılınması, kadınların hakkının teslim edilmesi demek. Burada görünen bilgi, okuyucular bu bilgiye artık kolaylıkla ve serbestçe ulaştığı veya maruz aldığı için başka mecralarda da daha çok görünür hale gelecek; başarıları görmezden gelinen kadınların ön plana çıkması için küçük adımlar atılacak. Ayrıca öyle umuyoruz ki ilgilendiği meslekte, bilim veya spor dalında erkekler kadar kadınların da var olduğunu ve başarılarını gören kız çocukları o alanlara yönelmek için cesaret bulacak.

Neslihan Turan: Proje hangi aşamada sorusuna gelecek olursak, İngilizce Wikipedia’deki sayfaların yerelleştirilimesi ve listelerin oluşturulması büyük ölçüde tamamlandı. Pandemi şartları dolayısıyla atölyelere çevrimiçi olarak başlayabildik. Fiziksel atölyelerin çok daha etkileşimli süreceğine inansam da geçen hafta yürüttüğümüz ilk çalışma gayet verimli geçti. Yürütücülerin uygunluğu dahilinde, haftalık olarak veya iki haftada bir bu çalışmayı tekrarlamayı hedefliyoruz. Kadınlar hakkındaki içerikleri geliştirmenin yanı sıra, bir diğer hedefimiz de kadın vikipedist sayısını arttırmak ve daha çeşitli yazarlardan oluşan bir Türkçe Vikipedi topluluğu inşa etmek. Ancak bu şekilde çok sesli bir özgür ansiklopedi yazabiliriz.

Size göre toplumsal cinsiyet eşitliğinin hakim olduğu bir internet dünyasına ne kadar uzağız? Sorunlar nerelerde toplanıyor daha çok? Örneğin kadın görünürlüğünün azlığından ya da hatalarından bahsettiğimizde elimizdeki veriler neler? 

Başak Tosun: İnternet dünyası dışında günlük hayatlarımızda, iş hayatında, toplumsal cinsiyet eşitliğinin hakim olduğu bir dünyaya ne kadar uzaksak, internet dünyasında da o kadar uzağız. Günlük konuşma dilimizde, işyerlerimizde, basında…. Toplumun her alanında eşitsizlikler devam ederken bu eşitsizliklerin olmadığı bir internet evreni yaratmaktan bahsedemeyiz. 

Neslihan Turan: Çünkü içinde bulunduğumuz eşitsiz toplum dijital alanları üretiyor. Toplumun oluşturduğu cinsiyetçi akademi gibi, ayrımcı iş dünyası gibi, dijital alanlar da toplumsal cinsiyetten nasibini alıyor.

Başak Tosun: Bu yüzden internet ortamında kadınları erkekler kadar görünür kılmak adına devam eden çabalar,  toplumda internet dışında da var olan eşitsizlikleri giderme çabasının bir parçası sadece. Kırmızılı Kadınlar  projesi kadın biyografilerinin azlığı sorununa odaklanıyor. Toplumun yarısı kadınken Vikipedi’de kadın biyografilerinin %15 olması gerçeğinden yola çıkarak “bu işte bir terslik var” düşüncesi ile yola çıkılmış. Tek sorun biyografilerin azlığı değil  tabi. Metinlerde kadınların birey olarak değil, öncelikle kimin kızı, kimin eşi olduğu şeklinde bir erkeğin üzerinden tanımlanmasını sıklıkla görüyoruz, bu dilin düzeltilmesi gerekiyor. Kadınların yazar ya da sinemacı olarak değil “kadın yazar”, “kadın sinemacı” şeklinde tanımlanması sorunu var. Bunlar ilk akla gelenler. Tabii ki bu sorunların hiçbiri internete ya da Vikipedi’ye özgü sorunlar değil; biz düzeltmeye Vikipedi’den başlıyoruz, çünkü bu platform gönüllü tüm internet kullanıcılarının üzerinde değişiklik yapabildiği bir platform. Yani gücü kullanıcıya veren bir ortam. Bu gücü kullanmak istiyoruz. 

Eklenecek maddeleri ve metin içeriklerini nasıl belirliyor, hazırlıyorsunuz? Bu konuda akademisyenler ya da kadın hareketi üzerine çalışan STK’larla işbirlikleriniz oluyor mu?

Başak Tosun: Vikipedi maddelerinin belli bir yazarı yoktur; gönüllü internet kullanıcılarının ortak çaba metinler ortaya çıkar; zaman içinde birileri mutlaka yazılanı eleştirir, günceller, değiştirir. Hiçbir metin sabit kalmaz, her zaman başkası tarafından geliştirebilir. Her gönüllü kendi kaynaklarını (kendi kütüphanesini, bilgisayar becerilerini vb.) kullanır. Bizler, daha çok sayıda kişinin bu platforma katkı verebileceğini fark etmesi için çalışıyoruz ve ilgilenenlerden emeğini, zamanını, bilgisini kendi ilgi alanı doğrultusunda kadın biyografileri yazmak üzere bağışlamalarını rica ediyoruz; istekli kimselere sayfalarda nasıl düzenleme yapılacağını gösteriyoruz. İçerikleri gönüllü katılımcı kendisi oluşturuyor.  Fırsat olduğunda bir kütüphane ortamında buluşmak ve oradaki kitaplardan, diğer bilgi kaynaklarından yararlanabilmek de güzel tabi. Üniversitelerde çalışmalarımız var; örneğin; geçen dönem Başkent Üniversitesi Psikoloji Bölümünde yüksek lisans öğrencileri ödev olarak Kırmızı Kadınlar projesi için Vikipedi maddesi ürettiler. Filmmor Kadın Kooperatifi ile yaptığımız Vikimaraton, STK’larla işbirliklerine bir örnek.

Yağmur Yıldırım: Müşterek bilgi kaynaklarında kadın görünürlüğünü artırmayı amaçlayan uluslararası Art+Feminism topluluğu her yıl mart ayında dünya çapında kadın konulu Vikimaratonlar düzenliyor, bunun İstanbul ayağını düzenliyoruz 2016’dan beri. Bu etkinlik için Türkiye’nin tek kadın kütüphanesi olan, İstanbul Fener’deki Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı üç yıldır bize kapısını ve arşivini açıyor. Ayrıca bu etkinliğin Ankara ayağını iki yıl Uçan Süpürge Kadın İletişim ve Araştırma Derneği ile işbirliğinde gerçekleştirmiştik.

Kadın sinemacılar üzerine yaptığınız atölye çalışmasında hangi konu başlıkları üzerinde duruldu? Projeniz bu alanda çalışmış kadınlara dair maddeler eklemenin yanında kadın mücadelelerine destek veren hareketler, meseleler, davalar, tanımlar… üzerine de bir görünürlük çalışması içeriyor mu? 

Başak Tosun: Projenin içeriği kadın biyografisi yazmak ama katılımcılar üzerinde hiçbir kısıtlama yok; önemli olan katkı vermek istemek. Kadın biyografisi yazmak üzere gelip gönüllü Vikipedi editörlüğü ile tanışanlar, istedikleri herhangi bir konuda katkı vermeye veya kendi duyarlılıkları doğrultusunda düzenlemeler yapmaya devam ediyorlar. Projenin hedefi “kırmızı linkler”  ama gönüllü,  biyografi yazmaya değil, başka kavramlar, olaylar ile ilgili yazmaya yönelmek isterse tecrübeli editörler destek vermeye çalışacaktır. 

Neslihan Turan: Çalışmalarımızda belli konular çevresinde toplanıyoruz. Bu konu ilk atölyemizde “sinemada kadınlar”dı. İlerleyen günlerde feminizm hakkında, Türkiye’de kadın mücadelesinin tarihi hakkında çalışmalar da yapabiliriz.

Geniş bir katılım sağlamak için Vikimaraton etkinliği düzenliyorsunuz. Bu etkinliğin ayrıntıları nelerdir, katılım nasıl oluyor? Yakın zamanda bir Vikimaraton etkinliğiniz olacak mı? 

Başak Tosun: Vikimaratonlar, gönüllü editörlerin Vikipedi’de belli bir alandaki eksikleri gidermek üzere aynı zaman dilinde beraberce çalışmasıdır. Salgın nedeniyle fiziksel olarak bir araya gelmiyoruz, çevrimiçi gerçekleştiriyoruz. Deneyimi olmayan editörlere rehberlik etmek için onlarla bir video konferans ortamında bir araya geliyoruz ve nasıl düzenleme yapılacağına dair kısa bir eğitim veriyoruz. Vikimaraton’un konusu her ne ise o konudaki eksik maddelerin listesi belirlenmiş oluyor. Katılımcılar, istedikleri maddeyi oluşturmaya başlıyor ve dilediklerinde ekran paylaşımı yapıp deneyimli bir vikipedistten destek alıyorlar. Yararlanılacak kaynaklar vs. konusunda fikir alışverişi yapma, görüş sorma imkanı oluyor. Birkaç saatlik çalışmadan sonra genellikle birkaç gün daha bireysel olarak o maddeler üzerinde çalışmaya devam ediliyor. Duyurular sosyal medyadan yapılıyor. 

Neslihan Turan: Haftalık veya iki haftada bir olarak, belirlenen konularda düzenlenecek etkinliklerin duyurularını Twitter hesabımızdaki duyurulardan, Vikipedi içi iletişim için kullandığımız köy çeşmesinden veya bizimle direkt olarak kirmizilikadinlar@wikimedia.tech adresinden e-posta ile iletişime geçerek takip edebilirsiniz.

13 Temmuz 2020 Pazartesi günü gerçekleşecek olan İstanbul Sözleşmesi’nin maddesini geliştireceğimiz ve feminist kadınların biyografilerine odaklanacağımız sıradaki çalışmamıza katılım için yukarıda bahsedilen kanallardan kayıt yaptırabilirsiniz. 

Kadınların başarılarının tarih boyunca görmezden gelinmesine öfkeli olduğunuzu biliyoruz. Yazarı olmadığımız tüm o tarih kitaplarını değiştiremeyiz, ancak Vikipedi’de kadınların biyografilerinin yazılmasına katkı verip hak ettikleri görünürlüğü kazanmalarını sağlayabiliriz. Çünkü Vikipedi, onu yazanların söz sahibi olduğu özgür bir ansiklopedi. Hepinizi bu çalışmamızda dayanışmaya çağırıyoruz.