‘KHK’lıların Adalete Erişimi 5 Yıldır Engelleniyor!’

"'İç hukuk yollarının tüketilmesi' diye bir şey yok aslında; açıkça KHK’lıların adalete erişimi 5 yıldır engelleniyor!” Yaşam Hakları Derneği’nin 'Tükenmeyen İç Hukuk Yolları: KHK’lıların Adalete Erişimi Önündeki Engeller' adlı çalışma, KHK (Kanun Hükmünde Kararname) mağdurlarının maruz kaldıkları hak ihlallerini ve KHK’lıların mağduriyetlerinin kamuoyunda iyi bilinmediğini ortaya koyuyor.

KHK mağduriyeti ile ilgili Yaşam Hakları Derneği’nin üçüncü çalışması, Etkiniz AB Programı desteğiyle hazırlandı. OHAL Komisyonu’nun işleyişinde, kararlarında ve sonraki yargı yollarında KHK mağdurlarının maruz kaldıkları hak ihlallerini ortaya koyan raporu ve Türkiye’de KHK mağduriyetini Yaşam Hakları Derneği’nden Rana Berk ile konuştuk.

Yaşam Hakları Derneği yeni bir sivil toplum kuruluşu, kendinizi nasıl tanıtırsınız?

Derneğimiz, yaşam hakkına bağlı olan temel hak ve özgürlüklerin uygulanmasında sivil toplumu destekleyici ve bu hakları geliştirici projeler üreterek farkındalığı artırmada önemli bir rolü olduğunu hesaba katmaktadır. Bir sivil toplum kuruluşu olarak insanların (dil, din, ırk ayrımı yapmaksızın) diğer canlılarla birlikte yaşamalarını kolaylaştırma ve yaşam kalitelerini arttırma motivasyonuyla, insan hakları, hayvan hakları, ekolojik yaşam, kent hakkı, çalışma yaşamı, eğitim ve sağlık hakkı çerçevesinde bir katkı sunmak için bu yola koyulduk.

Hak ihlallerini raporlaştırmak, ilgili kurumlara iletmek ve mağdurların sesi olmak için ne kadar çalışma yapılsa az.

Neden böyle bir araştırma yaptınız?

En temel neden tabii ki bu hak ihlallerinin son bulmasına bir katkıda bulunabilmek, mağdurların sesini duyurabilmek. KHK’lılar yıllardır çok ağır hak ihlallerine maruz kalıyorlar, bu hak ihlallerini raporlaştırmak, ilgili kurumlara iletmek ve mağdurların sesi olmak için ne kadar çalışma yapılsa az.

Bu bir insan hakları izleme raporu, sizce insan hakları izlemesi yapmak için hukukçu olmak mı gerekir? Siz hukukçu musunuz? Hukukçu olmayan hak savunucularının hak mağduriyetlerini belgelemesi ve savunuculuk yapması zor mu?

Hayır, insan hakları izlemesi yapmak için hukukçu olmak gerekmiyor ama izleme yaptığınız konuyla ilgili uluslararası sözleşmeleri, yasaları, ülkenizde ve dünyada neler olup bittiğini bilmeniz gerekiyor. Hukukçulardan destek almamız gereken çalışmalar oluyor tabi. Etkiniz AB desteğiyle gerçekleştirdiğimiz bu çalışmamızda, yine Etkiniz’in sağladığı uzman desteğinden yararlandık.

‘Terör’ Suçlamasına Karşın KHK’lıların Adalete Erişimlerinin Pek Mümkün Olmadı’

KHK’lılara ulaşmak zor oldu mu?

Kolay oldu diyemeyiz ancak KHK platformları bu konuda çok yardımcı oldular. Bu bizim KHK mağduriyetleri ile ilgili 3.çalışmamız. Bütün çalışmalarda KHK platformlarının desteğiyle katılımcılarımıza ulaştık. Kendilerine tekrar teşekkür etmek isteriz.

Rapor en yalın şekilde hangi bulgulara ulaşıyor?

Çok fazla bulgu var, özetlemek zor, bu nedenle raporumuzun okunmasını öneriyoruz. Mağdurların bir sivil ölüm durumu ile karşı karşıya olduğuna ilişkin genel kanaati destekleyen birçok bulguya raporumuzda yer verdik. Ayrıca “terör” gibi ağır bir itham ile karşı karşıya kalmalarına karşın etkili bir hukuk yolu içerisinde adalete erişimlerinin pek mümkün olmadığını da raporumuzu okuyanlar görebileceklerdir.

Durumun vahametinin anlaşılabilmesi için uzman görüşmesi yaptığımız İnsan hakları hukukçusu Kerem Altıparmak’tan şu alıntıyı burada tekrarlamak isteriz: “İnsanların hayatını kaydıran bu süreç, komisyondan idare mahkemesine kadar hiçbir yerde, “Getirin benim hakkımda ihbarda bulunanı, ben de dinleyeyim, bir de ben sorayım bakayım” demene olanak tanımıyor. Bir insanın beş yıl böyle bir belirsizlik içinde bırakılması kabul edilebilir mi?“

KHK’lıların yaşadığı mağduriyet konusunda çalışmanın öncesinde ve çalışma bittikten sonra, siz araştırmayı yapanlar açısından, ne değişti?

Yıllardır çok aşina olduğumuz “iç hukuk yollarının tüketilmesi” konusunun ne anlama geldiğini çok daha iyi anlamış olduk. “İç hukuk yolu” diye bir şey yok aslında, açıkça KHK’lıların adalete erişimi 5 yıldır engelleniyor! KHK mağdurlarının hissettiği şeyleri hissediyoruz, adalete olan inancımız zayıfladı. Türkiye’de hiçbirimizin güvende olmadığını daha derinden hissediyoruz artık. Hukuk güvenliğinin sadece KHKlılar açısından zedelendiğini zannedenler, bu yanlış uygulamalar yerleşik hale gelip zamanla kendilerinin veya yakınlarının kapısını çaldığında “Keşke bu yanlışlara zamanında daha net bir şekilde karşı çıksaydık” diyeceklerdir.

‘KHK’lıların Mağduriyetleri Yeterince Bilinmiyor’

KHK’lıların maruz kaldıkları hak ihlalleri ve bundan sonraki sürece dair ne söylersiniz? OHAL Komisyonu kararları, iç hukuk yolları ve AİHM süreci de dahil, hukuki ve siyasi olarak, 2022 yılında hak ihlallerinin telafisi yönünde ne olmasını umuyor, bekliyorsunuz? 

OHAL Komisyonu’nun lağvedilmesini, komisyonun adaletsiz kararlarının iptal edilmesini, darbeye doğrudan karışmamış KHK’lıların haklarını ve tazminatlarını alarak görevlerine iade edilmesini bekliyor ve umuyoruz. Bunun kadar önemli olan KHK’lıların itibarlarının iade edilmesi ve resmi olarak özür dilenmesidir.

Yargılaması devam edenler, hakkında soruşturma açılmış ya da açılacak olanlar masumiyet karinesinden yararlanabilmeli; bağımsız, tarafsız mahkemelerce adil yargılanma, kendilerini savunma, bilgi alma ve makul bir sürede yargılanma haklarını kullanabilmelidirler. OHAL Komisyonu kararlarının idare mahkemeleri, istinaf, Danıştay ve AYM tarafından bağımsız ve tarafsız bir gözle adil bir şekilde incelenmesi halinde çoğunun yargısal süreçlerde de iptal edilmesi gerekiyor.

Toplumda KHK’lıların mağduriyetine dair bakış ve algı konusunda ne söylersiniz? Ümitvar mısınız?

Ne yazık ki KHK’lıların mağduriyetleri yeterince bilinmiyor. Bu konuda muhalefet partilerine, basına ve sivil topluma çok iş düşüyor. KHK’lıların mağduriyetinin sadece KHK’lıları ilgilendirmediğini, ortadan kaldırılanın KHKlıların haklarından ibaret olmadığını, genel anlamda hukuk güvenliğinin ve temel insan haklarının herkes için zedelendiğini anlamamız ve anlatmamız gerekiyor.

Eklemek istediğiniz başka bir husus var mı?

Raporumuz okunsun, değerlendirilsin, KHK’lıların sesi duyulsun, sorunları çözülsün istiyoruz. Bu konuda yardımcı olduğunuz için çok teşekkürler.

Raporun tümüne buradan ulaşabilirsiniz.