Suriye’de Eve Dönenleri Bekleyen Tehlike: Mayınlar ve Bubi Tuzakları

Kasım 2017 ile Mart 2018 arasında Kuzey Suriye’de mayın, bubi tuzağı* ve patlayıcılar nedeniyle yaralananların sayısı iki katına çıktı. Patlama sonucu yaralananların yarısı çocuktu, içlerinde henüz 1 yaşında olanlar da vardı. 

Rakka, Haseke ve Deyr ez Zor vilayetlerinde çatışmaların sona ermesi ve insanların evlerine dönmesiyle birlikte patlayıcı kaynaklı yaralanmaların sayısında ciddi artış meydana geldi. 

04 Nisan 2018 – Uluslararası tıbbi insani yardım kuruluşu Sınır Tanımayan Doktorlar (MSF), ilgili tüm yerel ve uluslararası kuruluşları mayın temizleme çalışmalarını ve risk eğitimi faaliyetlerini genişletmeye ve hızlandırmaya çağırdı. Aynı zamanda Deyr ez Zor’da patlayıcılar nedeniyle yaralananlar için hayat kurtarıcı tıbbi bakıma erişimin kolaylaştırılması çağrısında bulundu.

MSF Suriye Program Direktörü Satoru Ida şöyle konuştu: “Hastalar bize mayın, bubi tuzağı ve diğer el yapımı patlayıcıların tarlalara gömüldüğünü, yol kenarına tuzaklandığını, evlerin çatılarına, merdiven altlarına tuzaklandığını anlatıyor. Çaydanlık, yastık, tencere, oyuncak, klima ve buzdolabı gibi eşyaların da patlamak üzere hazırlanıp bırakıldığını, aylarca, hatta yıllarca kamplarda yaşadıktan sonra evlerine dönen insanların bunlarla karşılaştığını duyuyoruz.

Zamana karşı bir yarış bu. İnsanların döndüğü yerlerin mayın tarlasından farkı yok. Eğer harekete geçmezsek patlamalarda yaralananların sayısında çok büyük bir artış olur.

Dahası, Deyr ez Zor’daki sağlık sistemi felç halde olduğundan, yaralıların gidebileceği en yakın hastane saatlerce uzakta olacak. Oysa her dakika hayati önemde. Patlamada kişi olay yerinde hayatını kaybetmediği zaman, yaralının durumunun ciddiyetini ve iyileşme ihtimalini çoğu kez tıbbi müdahale imkanına ulaşabilme zamanı belirler.

Tuzaklanmış patlayıcı hedef seçmiyor. Bu patlayıcılar ne barış anlaşması, ne ateşkes tanıyor ve savaş bittikten sonra aylarca, hatta yıllarca gizli kalabiliyorlar. Patladıklarında eğer öldürmedilere, yaraladıkları inssanın ve ailesinin hayatını mahvedip geçinme imkanını elinden alıyor, insanların kollarını, bacaklarını kaybetmelerine neden olarak onları fakirliğe mahkum ediyorlar.”

Kuzeydoğu Suriye’de MSF’nin desteklediği iki hastaneden biri olan Tel Abyad’a daha çok Rakka vilayetindeki yaralılar geliyor. Haseke’de bulunan diğer MSF hastanesi ise, Deyr ez Zor vilayetinde yaşayanların faydalanabildiği ücretsiz ve çalışır durumdaki çok az sayıda ikinci basamak sağlık merkezinden biri. Haseke’deki hastaneye gelen hastaların yaklaşık yüzde 75’i Deyr ez Zor vilayetinden, bazıları altı saatlik yoldan geliyor.

Deyr ez Zor’da yaşanan şiddet sadece 2017’de, en az 254 bin kişinin yerini terk etmesine yol açtı. Bu insanların her biri, ortalama olarak üç defa yerinden oldu. Söz konusu rakamlarla Deyr ez Zor, 2017 yılı içinde Suriye’de nüfus hareketlerinin en fazla gerçekleştiği vilayet oldu.

Bazı insanlar evlerine dönmüş olsa da bölge sakinlerinin çoğunluğu halen yerinden edilmiş durumda ve kısa süre içinde evlerine dönmeleri bekleniyor. Dönecek insanların kimisi onları bekleyen tehlikelerden habersiz. Mayından arındırma uzmanları, Deyr ez Zor’daki okullarda, sağlık tesislerinde ve tarım alanlarında halen yüz binlerce patlayıcının bulunduğunu, bu patlayıcıların çok ciddi bir tehlike arz ettiğini belirtiyor. Kaygıları, yaşanan son olaylara dair bilgiler ile daha önce diğer vilayetlerde gözlemlenmiş durumlara dayanıyor.

Mayın temizleme çalışmaları acilen yapılmalı, ancak risk eğitimi de genişletilmeli ki evlerine dönme niyetindeki insanlar bilinçli karar verebilsinler, patlayıcıları tanıyıp onlardan korunmayı, patlama halinde hemen yapmaları gerekenleri ve ilk yardımı öğrensinler.

Bu faaliyetler mutlaka, acil tıbbi bakıma erişimi artırma çabalarıyla birlikte eşzamanlı yürütülmeli. Çünkü acil tıbbi müdahale, Deyr ez Zor’da ve kuzeydoğu Suriye’nin başka yerlerinde patlayıcılarla yaralanan insanlar için çoğu zaman hayat kurtarıcı olabilir.

  • Haseke’de MSF tarafından desteklenen hastane, Deyr ez Zor’a en yakın çalışır durumdaki ücretsiz ikinci basamak sağlık tesisi olduğundan, mayınların en fazla bulunduğu ilçelerde olup biteni analiz etme konusunda güvenilir bir kaynak.
  • MSF’ye 4,5 ay içinde, mayın ve bubi tuzaklarıyla yaralanan 133 kişi, yani her gün ortalama 1 kişi ulaştırıldı. 2017’nin sonundan beri bu şekilde yaralanan hastaların sayısında ciddi bir artış oldu, Kasım ayında 17, Aralık’ta 39, Ocak’ta 41 kişi patlamalarda yaralanarak MSF’ye getirildi. Şubat ayı başından 14 Mart’a kadar, patlamalarda yaralanan 36 kişi hastanede tedavi altına alındı.
  • Mayın, bubi tuzağı ve benzer patlayıcılarla yaralanarak Haseke’de MSF tarafından desteklenen hastaneye ulaştırılanların yüzde 75’inden fazlası Deyr ez Zor’dan geliyordu; bunların çoğu Ebu Hamam’da yaralanmıştı, ancak Hacin, Diban ve Garaniş’ten gelenler de vardı.
  • BM’nin ülke içinde yerinden edilen kişilerin nüfus hareketini takip aracına göre 2017’de Suriye’de nüfus hareketlerinin en yoğun yaşandığı vilayet Deyr ez Zor oldu: Toplam 800 bin hareket ile, Suriye’de gerçekleşen tüm nüfus hareketlerinin yüzde 30’u buradan gerçekleşti. Yine BM’nin sağladığı tahmini rakamlara göre Deyr ez Zor vilayetinde en az 255 bin kişi yer değiştirme halindeydi. Bu aynı zamanda 2017 yılında bu vilayette herkesin ortalama üç defa yerinden edilmiş olduğu anlamına geliyor.

MSF’nin Suriye’nin kuzeydoğu kesimindeki faaliyetleri (Haseke, Deyr ez Zor, Rakka)

MSF Haseke’deki hastaneye doğrudan destek sağlamanın yanı sıra, kısa süre önce Deyr ez Zor’da kamuya ait bir sağlık tesisine destek olmaya başladı, MSF burada çalışanlara kapasite geliştirme desteği verip tesise ilaç ve diğer tıbbi malzemeler tedarik ediyor. Ekiplerimiz Deyr ez Zor çevresinde ve kuzeydoğu Suriye genelinde hayat kurtarıcı acil tedavi hizmetleri sağlamanın başka yollarını araştırmayı sürdürüyor.

MSF Rakka vilayetindeki Tel Abyad’da bir hastanenin pediatri, doğum, acil servis, cerrahi, aşılama, ayakta tedavi, yatarak tedavi, talasemi tedavisi ve ruh sağlığı birimlerine destek veriyor. Rakka şehrinin dışında MSF’nin bir birinci basamak sağlık kliniği ve sekiz gezici aşılama ekibi var, bunlar hem şehre geri dönenlere hem de vilayet genelinde temel sağlık hizmeti veriyor.

Kasım 2017’de Rakka’da çatışmaların sona ermesinin ardından MSF birinci basamak sağlık hizmet birimi ve stabilizasyon noktasıyla kente dönenlere tıbbi destek vermeye başladı.

Suriye’nin diğer bölgelerinde MSF’nin beş sağlık tesisiyle ortaklığı bulunuyor, ülke genelinde MSF ekiplerinin kalıcı olarak görev yapamamayacağı pek çok yerde, toplam 25 sağlık merkezine uzaktan destek veriliyor.

Sınır Tanımayan Doktorlar, siyasi baskılara karşı bağımsızlığını korumak adına, Suriye’deki çalışmaları için hiçbir devletten maddi destek kabul etmiyor.

* Bubi tuzağı: Beklenmedik yerlere patlayıcı madde döşenmesiyle kurulan, bir cismin yerinden oynatılmasıyla patlayan tuzak türü. Cesetlerin altına, kapının arkasına, oyuncakların içine patlayıcı yerleştirmek bu tuzak şekline örnektir.