Yayıncılar Kooperatifi Sorunları Ortak Akılla Aşmak İstiyor

Dövizdeki artışla birlikte şartları ağırlaşan yayınevlerinin krizi aşmasında destek olmak amacıyla kurulan Yayıncılar Kooperatifi (YAYKOOP) üzerine Kooperatif Başkanı İlbay Kahraman ile görüştük. Kahraman, “Kooperatifimizin amacı, hacmine bakmaksızın yayınevlerinin yaşadığı sorunları ortak akılla çözümlemektir” diyor. 

Euro ve dolardaki yükselme, büyük ölçüde ithal ürünlere ve yabanı yazarlara ödenen teliflere bağlı olan yayınevlerini zor duruma soktu. 2018 İzmir Kitap Fuarı’nda bir araya gelen yayınlar, birlikte çalışarak krizden kurtulabilecekleri inancıyla Yayınılar Kooperatifini kurdular. Kooperatif şu an için Ayrıntı Yayınları, Bulut Yayınları, Doğu Yayınları, Erol Mut, Kalkedon Yayınevi, Lîs Yayınevi, Notabene Yayınları, Ozan Yayıncılık, Pan Yayınevi, Sinan Çam, Su Yayınevi, Tekin Yayınevi, Telgrafhane Yayınları, Varlık Yayınları, Yar Yayınları, Yordam Yayınları’ndan oluşuyor. Aynı zamanda Ayrıntı Yayınları’nın Yöneticisi olan YAYKOOP Başkanı İlbay Kahraman ile yayın dünyasının sorunlarını ve kooperatif olarak çözüm önerilerini konuştuk. 

Yayıncılar Kooperatifi oldukça yeni bir oluşum. Bir araya gelme sürecinizi, çalışma yapınızı ve misyonunuzu bizlerle paylaşır mısınız? “Kooperatif” olma seçiminin özel bir nedeni var mı?

Geçtiğimiz yıl artan enflasyona bağlı olarak yabancı para birimlerindeki olağanüstü artış dolar ve avro bazında yapılan (kağıt, telif ücretleri gibi) alım maliyetlerinin ciddi oranda artmasına neden oldu. Yayın dünyasının bu krizi aşmasının dayanışma ile mümkün olacağı düşüncesiyle 2018 İzmir Kitap Fuarı’nda birkaç yayıncı bir araya geldik. İlerleyen günlerde, yapılanmamıza uygun dayanışma modelinin kooperatif olacağında uzlaştık ve kooperatif kurulmasına ilişkin çalışmaları başlattık. 

Bu kapsamda hayata geçirilen YAYKOOP (Yayıncılar Kooperatifi), yayın dünyasındaki yeniliklerden, gelişen teknolojiden faydalanarak ürettiği hizmetlerin kalitesini en üst düzeye çıkartacaktır. Böylece, yayıncılık faaliyetlerini sektördeki ihtiyaçlar doğrultusunda yürüterek, ortaklarının ekonomik menfaatini ve memnuniyetini artırmayı; yayıncılık mesleğinin saygınlığını yükseltmeyi ve sektörün tüm aşamalarında yer almayı hedeflemektedir.

 YAYKOOP, sunduğu ürün ve hizmetler bağlamında, ortağı olan yayıncıları farklı ve güçlü kılarak, tercih odağı haline getirmek için;

  • Ortaklarının sosyal, kültürel, ekonomik menfaatlerini korumak,
  • Üretim safhalarında farklılık gösteren maliyetleri minimize etmek, 
  • Satış kanallarını artırarak, teşhir, tedarik ve dağıtım alanındaki sorunlarına çözüm oluşturmak,
  • Kültürel, sanatsal ve bilimsel üretimleri yaygınlaştırarak toplumun gelişimine katkı sağlamak,
  • Türkiye ve diğer ülkelerde faaliyet gösteren kitap ve yayıncı kooperatifleriyle işbirlikleri gerçekleştirmek ve yapısına uygun kooperatiflerin yönetim birimlerinde yer almayı amaçlamaktadır.
  • Kooperatif kaynakları sonucu yarattığı artı değeri; teknolojik, ekonomik, mali ve yönetsel düzenlemeler ile yeni hizmetleri hayata geçirmek için kullanacaktır.

Size göre Türkiye’deki yayınevlerinin mücadele ettiği başlıca sorunlar neler? Siz kooperatif olarak bu konularda ne gibi çalışmalar yürütmeyi planlıyorsunuz? Bu tabloyu daha da iyileştirmek için neler yapılmalı, STK ve devlet düzeyinde nasıl işbirlikleri yürütülmeli?

Ülkenin içinde bulunduğu koşullar diğer bütün sektörler gibi yayın sektörünü de fazlasıyla etkiledi. Yabancı para birimindeki artışın getirdiği maliyet artışlarının yanı sıra zincir mağaza sektöründeki daralmalar yayıncıları doğrudan etkileyerek okura ulaşmasını engelliyor. İnternet satışlarında denetlenemeyen rekabet ve indirim oranları da sorun olmaya devam ediyor. Bu konuda, Türkiye Yayıncılar Birliği’nin sabit fiyatla ilgili önerileri ne yazık ki henüz karşılık bulamadı. 

Yayıncıların sorunlarına devletin dağıtım ve sabit fiyat uygulamaları ile destek olması mümkün. Ancak bu durum, siyasi iradenin yayınevlerinin özerkliğine müdahale etmesi gibi bir tehlikeyi de beraberinde getirir. Kalıcı çözüm, yayıncıların kooperatif gibi birliktelikler oluşturarak sorunlarını dayanışma yöntemiyle aşmalarıdır.  

Türkiye’de kitabevlerinde bir tekelleşmeye gidildiği konuşuluyor. Küçük, zincir olmayan kitapçılar da ayakta kalmakta zorlanıyor. Aynı şey butik yayınevleri için de geçerli tabii. Sizin bu ölçekteki kitapçılar ve yayınevleri için çalışmalarınız olacak mı?  Kitap üreten ve satanlar için de bir tehlikeye dönüşen tekelleşmeyi, giderek büyüyen zincirleri kırmak mümkün mü?

Kooperatifimizin amacı, hacmine bakmaksızın yayınevlerinin yaşadığı sorunları ortak akılla çözümlemektir. Küçük ölçekli kitapevleri, bağımsız kitapçılar, büyük şehirlerin dışındaki kitapçılar gibi küçük ölçekli yapıların ürünlerinin tanıtımı, sergilenmesi gibi destekler sunmayı planlıyoruz. 

Zincir mağazalar ve dağıtımlardaki tekelleşmeler yayıncıların önündeki en büyük engel. Bunu aşmak için küçük ölçekli kitabevlerini destekleyerek yaygınlaştırmak ve kendi dağıtım kanallarımızı oluşturmak gerekir. 

Kitap fiyatları da tartışılan diğer konu. En son KDV indirimi hakkında yayınevleri ne düşünüyor? İnternet üzerinden indirimli kitap satışı yapılmasının yayınevlerine etkileri olumlu mu? Hem okur hem de yayınevleri için adil kitap fiyatları nasıl belirlenebilir? Bu noktada yazarın ve çevirmenin haklarına, telif yasasının yeterliliğine de bakılabilir.

Maliyet kalemleri dikkate alındığında Türkiye’de kitap fiyatlarının yüksek olmadığı aşikardır. Kitabın etiket fiyatının neredeyse yarısı dağıtımcılara ödeniyor. Kalan % 50’nin %10-12’si çevirmen, redaktör ve düzeltmenlere, % 10’u da telif ücreti olarak aktarılıyor. Sabit masraflar ve vergiler de ödendikten sonra, yayıncıya getirisi yaklaşık %10-20 civarındadır. Bu oran basılan kitapların tamamının satılması halinde elde edilebiliyor. 

Avrupa’da yayınlanan bir kitabın çevirisini yayınlamanın maliyetini kıyasladığımızda, ülkemizdeki kitap okuma oranının düşüklüğü ciddi bir sorun oluşturuyor. Türkiye’de bir kitabın maliyeti bin rakamına bölünürken, Avrupa’da en az 10.000’e bölünüyor. Buna rağmen Türkiye’deki yayıncılar Avrupa’ya oranla kitapları daha ucuza satıyor.

Ana sorunlardan birisi de aracı kurumların yüksek oranda komisyon talep etmeleridir. Kooperatifin amaçlarından birisi olan, doğrudan halka ulaşmanın kanalları çeşitlendiğinde kitap fiyatları düşecektir. 

KDV oranlarının sıfırlanmasının yayıncıya önemli bir katkısı olmadı. Yayıncılar  % 18’le aldıkları ürünü sıfır KDV ile satıyor. Aradaki fark devletten geri isteniyor. Geçmişte devletten talep ettiğimiz KDV oranı %10’du. Ancak bu rakam %18’e çıktı. Kısaca, devlet KDV yumağını çözmek yerine daha karmaşık hale getirdi.

İranlı bir şair “yaşam adil değil” demiş ve eklemiş “yaşamın adil olması için yaşadıklarımızın da adil olması gerekir”. Kitap fiyatlarının adil olabilmesi için yayıncıların dağıtımcılara eşit indirimle kitap vermesi, dağıtımcıların da her yayıncıyı eşit şekilde temsil etmesi, kitap satış noktalarındaki raflarda her yayıncıya ürünleri oranında yer vermesi gerekir. Ne yazık ki, haklı taleplerimizin karşılığı yok. 

Yazar ve çevirmen haklarına gelince; kooperatifimiz yazar ve çevirmenler dışında paydaşlarımızın da (editör, redaktör, lektör, düzeltmen gibi) sorunun ve çözümün parçaları olmasından yanayız. Yayıncılar Birliği’nin (Yay Bir) ortak lisanslama konusundaki çalışmasını destekliyoruz. 

Çözüm getirmek istediğiniz sorunlardan biri de sansür. Türkiye yayıncılık piyasasında sansür ne kadar ve ne şekilde kendini hissettiriyor? Bu alanda örnek göstereceğiniz, takip ettiğiniz davalar var mı?

Sansür, çağımızda yayıncılığın karşılaştığı en önemli sorunlardandır. Siyasi iradenin kendisi gibi düşünmeyenlere uyguladığı baskı aracı olan sansürü bazı yayıncılar “bunu yayınlarsam başım belaya girer” anlayışıyla hayata geçiriyor. Kısacası yayıncılık cesaret gerektiriyor. Kooperatifimiz de yayınevleri ve meslek kuruluşları gibi sansür ve yayıncılığa uygulanan baskıların takipçisi olacaktır. 

Devletin kitap yayıncılığı alanındaki politikasını yeterli ve doğru buluyor musunuz? Eleştirdiğiniz noktalar neler, sorunlara yönelik çözüm önerileriniz var mı?

Yayıncılar her alanda devlet müdahalesiyle karşı karşıya kaldılar. Yayıncıların devletten beklentisi; özgür ve özerk olmaktır. Bu gerçekleştiğinde yayıncılar kendi sorunlarını çözecektir. 

İlgili Yazılar

Tüm Haberler